Verduurzamingsproject aanloophaven en bedrijventerrein Vlieland
Update: Vroegtijdig einde pilotproject bedrijventerrein gasvrij
De gemeenteraad van Vlieland heeft maandag 21 oktober 2024 niet ingestemd met een voorstel om een proeftest uit te voeren en fase 1 van het pilotproject bedrijventerrein gasvrij uit te werken. Het pilotproject als geheel bestaat uit het aardgasvrij maken van het bedrijventerrein waarbij de warmte wordt opgewekt door een combinatie van zonthermie en aquathermie. Dit zou gebeuren door het aanleggen van een systeem van collectoren in de nieuw te plaatsen damwanden in de jachthaven.
Voor het pilotproject waren inmiddels subsidies van Waddenfonds, Interreg NWE en provincie Friesland binnengehaald en er is internationaal belangstelling voor.
De gemeenteraad vindt de risico’s van het pilotproject echter te groot en heeft besloten geen middelen vrij te maken om de proeftest en fase 1 van het pilotproject verder uit te werken.
Dit laat onverlet dat Vlieland uiterlijk 2040 een alternatief moet hebben gerealiseerd waarmee het eiland zonder aardgas wordt verwarmd. Dat betekent dat de zoektocht naar alternatieve manieren om te verwarmen doorgaat. Daarin moet ook gezocht worden naar alternatieven die weinig elektriciteit vragen, dus kortweg: alternatieven anders dan per woning een individuele warmtepomp. Voor Vlieland is het van belang dat de elektriciteitsvraag voor de warmtevoorziening van Vlieland niet te groot wordt omdat daarmee het elektriciteitsnet overbelast zou kunnen raken.
Introductie
De damwanden van de aanloophaven op Vlieland moeten vervangen worden.
Hierbij doet zich de kans voor voor een unieke pilot: een systeem aanleggen waarmee met collectoren in de damwanden warmte wordt onttrokken aan het zeewater in de haven. En dit gebruiken voor de verwarming van gebouwen.
Ook Vlieland moet en wil haar aandeel leveren aan de klimaatdoelen van het Nationaal Klimaatakkoord. Met dit project wordt een stap gezet op het pad naar een volledig duurzaam verwarmd Vlieland.
Aquathermie
Het onttrekken van warmte uit water heet aquathermie. In de aanloophaven van Vlieland willen we die warmte halen uit het zeewater met collectoren die geplaatst worden achter de damwanden. Uit een door adviesbureau Ekwadraat uitgevoerd haalbaarheidsonderzoek blijkt dat met deze vorm van aquathermie er zoveel warmte zou kunnen worden opgewekt dat daarmee bijna heel Oost-Vlieland duurzaam kan worden verwarmd.
De collectoren in de damwanden kunnen alleen worden geplaatst bij vervanging van de damwanden. Later aanbrengen van de collectoren in bestaande damwanden is niet mogelijk. Het is dus belangrijk de kans die zich nu voordoet te benutten. Daarom is er een projectplan opgesteld voor een kleinschalige pilot (een proefproject), die in de toekomst kan worden uitgebreid. Het projectplan heet ‘Bedrijventerrein Vlieland Gasvrij’.
Pilot in twee fasen
De pilot bestaat uit twee fasen waarbij in fase 1 het havenkantoor en de gemeentewerf worden aangesloten op een warmtenet met warmteopslag. De benodigde energie voor de warmte wordt opgewekt door middel van de collectoren in de damwanden en collectoren op de daken. In fase 2 wordt het warmtenet verder uitgebreid door aansluiting van circa vijf gebouwen op het bedrijventerrein. Het vernieuwende karakter van dit warmtesysteem zit er in dat de opwek en levering van de warmte gebeurt door een combinatie van laagtemperatuur (aquathermie) en hoogtemperatuur (zonnethermie). De afzonderlijke technieken hebben zich inmiddels in de praktijk bewezen. De combinatie van technieken maakt de pilot echter bijzonder, waardoor er inmiddels subsidie is toegekend door Interreg North West Europe. Indien het systeem voldoende is ingeregeld en voldoet aan de verwachtingen kan het systeem verder worden opgeschaald. Omdat dit systeem zo realistisch en haalbaar lijkt is er brede belangstelling hoe dit systeem in de praktijk zal gaan werken. Mocht de pilot slagen dan zal de kans groot zijn dat dit systeem verder over het eiland wordt uitgerold, waarbij eerst het bedrijventerrein en later ook het dorp Oost-Vlieland op kan worden aangesloten.
Kosten en subsidies
De kosten voor de uitvoering van het verduurzamingsdeel van dit project worden vooralsnog op circa 2 miljoen geschat. Hiervoor zijn subsidies aangevraagd bij het Waddenfonds, de provincie Friesland en bij Interreg NWE. De subsidieaanvraag bij Interreg NWE is gedaan binnen het consortium AquaCOM. In het consortium AquaCOM werken 9 partijen (waaronder gemeente Vlieland) uit 5 landen samen aan duurzame energie uit aquathermie. Meer over AquaCOM zie de uitklapbare tekst hieronder en Home | Interreg NWE (nweurope.eu)
Meer informatie over AquaCOM
AquaCOM
Het Interreg NWE (North West Europe) project AquaCOM focust zich op de introductie van kleinschalige aquathermiesystemen door lokale energiegemeenschappen. Het resultaat is een handleiding voor lokale initiatieven waarin het bestuursmodel, financieel model en technische aspecten worden uitgelicht. Daarnaast worden in de looptijd van AquaCOM verschillende trainingen en activiteiten georganiseerd zodat lokale initiatieven en overheden voldoende geëquipeerd zijn om te werken aan lokale aquathermiesystemen.
Aquathermie is de winning van warmte of koude uit oppervlaktewater, zoals rivieren, kanalen, meren, etc. Deze warmte wordt vervolgens verwerkt via warmtepompen, ter ondersteuning van (lokale) warmtenetwerken. Hoewel deze technologie al bestaat, zijn er verschillende belemmeringen voor de grootschalige toepassing ervan. Zoals onduidelijkheid en een gebrek aan wet- en regelgeving en het gebrek aan repliceerbare (herhaalbare) implementatiemodellen.
AquaCOM draagt bij aan het bereiken van de doelstellingen van het EU-beleid door energiegemeenschappen in vijf NWE-regio's te inspireren en versterken. Daarnaast worden deze regio’s in staat te gesteld om het potentieel van aquathermie te benutten door lokale initiatieven van de gemeenschap te implementeren. In Fryslân lopen er momenteel verschillende pilot projecten waaronder een project in de aanloophaven van Vlieland.
Het project beoogt een lerend netwerk voor (lokale) energiegemeenschappen te bedienen. Om kennis en expertise te delen, wordt een praktijkgemeenschap gevormd tussen transnationale groepen met belanghebbenden, met als doel om technische en bestuurlijke ervaring en expertise te delen en over te dragen. Deze transnationale aanpak combineert de sterke punten en kansen van de verschillende partnerlanden.
Over het project:
- Totaal projectbudget: € 6,4 miljoen waarvan €3,8 miljoen Europese financiering
- Looptijd: 1 juli 2023 t/m 30 juni 2027 (4 jaar)
- 9 partners uit 5 landen: Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Ierland
- Leadpartner: Ballyhoura Development CLG (Ierland)
Voortgang project aquathermie aanloophaven
Afgerond: Van projectidee naar projectplan -
De damwanden in de aanloophaven moeten vervangen worden. Dat biedt mogelijkheid om zogenaamde energiedamwanden te plaatsen. Met energiedamwanden wordt warmte uit zeewater gehaald en de gewonnen warmte kan worden gebruikt voor verwarming van gebouwen. Dit projectidee is verder uitgewerkt naar een plan voor de verduurzaming van de warmtevraag voor het bedrijventerrein op Vlieland. Het plan bestaat uit een combinatie van aquathermie en zonnethermie met warmtenet en seizoenbuffering. Op deze manier kan het jaar rond het bedrijventerrein (en zo mogelijk een groter gebied) van warmte worden voorzien. Gestart wordt met een kleinschalige pilot om het haalbaar te maken.
Afgerond: Haalbaarheidsonderzoek -
Het plan is getoetst door middel van een haalbaarheidsonderzoek. Uit het haalbaarheidsonderzoek blijkt dat het project kansrijk is. Met de voorgestelde combinatie van aquathermie en zonnethermie is er potentie om ook een groot deel van het dorp Oost-Vlieland duurzaam te gaan verwarmen.
Afgerond: Subsidie bij Interreg NWE aangevraagd -
Het pilotproject verduurzaming bedrijventerrein Vlieland is aangesloten bij een Europees consortium genaamd AquaCom. Het consortium AquaCom bestaat uit 9 partijen uit 5 landen en heeft als gezamenlijkheid het opdoen van kennis over aquathermie. Het consortium heeft een Europese subsidieaanvraag ingediend bij Interreg NWE.
Afgerond: Aanvragen subsidies bij Waddenfonds en provincie Fryslân -
Bij het Waddenfonds en provincie Fryslân zijn subsidieaanvragen ingediend voor het uitvoeren van het pilotproject.
Afgerond: Subsidie Interreg NWE toegekend -
De subsidie aanvraag van AquaCom bij Interreg NWE is toegekend. Hiermee krijgen we niet allen toegang tot een internationaal kennisnetwerk over Aquathermie maar ook uitvoeringsmiddelen voor de uitvoering van de pilot.
Afgerond: Toekenning investeringsbudget door gemeenteraad -
De gemeenteraad heeft ingestemd met een investeringsbudget om het pilotproject verder uit te werken tot een gedetailleerd plan zodat een uitvraag (aanbesteding) kan worden gedaan.
Afgerond: Toekenning subsidie Waddenfonds -
Het Waddenfonds heeft het pilotproject Bedrijventerrein Vlieland Gasloos een subsidie toegekend van 875.000 euro. Het Waddenfonds vindt dit pilotproject van grote waarde en kan als voorbeeld dienen voor de regio. Met het pilotproject wil Vlieland het bedrijventerrein en haventerrein duurzaam gaan verwarmen met een combinatie van aquathermie en zonnethermie. Met aquathermie wordt warmte uit het water uit de aanloophaven gewonnen door een collector te plaatsen achter de damwand. Daarnaast worden zonnecollectoren geplaatst op de daken van de bedrijven op het bedrijfsterrein. De gewonnen warmte wordt door middel van een warmtenet met bufferopslag naar de gebouwen gebracht. Met dit systeem kan het hele jaar door de gebouwen worden voorzien van warm water voor verwarming en tapwater.
In fase 1 worden het havenkantoor en de gemeentewerf op het systeem aangesloten en het regel- en beheersysteem ontwikkeld en ingeregeld. In fase 2 van de pilot wordt het systeem uitgebreid door aansluiting van circa 6 gebouwen. Daarmee kan het regel – en beheersysteem verder worden ontwikkeld.
In potentie is op deze locatie en met deze vorm van warmtewinning voldoende warmte te winnen voor een groot deel van Vlieland. Als het systeem werkt naar verwachting zal het warmtenet verder worden uitgebouwd en een groot deel van het dorp worden aangesloten.
Met de toegekende subsidie van het Waddenfonds en de al eerder toegekende subsidie van Interreg NWE (Europees) is een groot deel van de externe financiering van het pilotproject bij elkaar gekregen. Dat betekent dat het pilotplan nu verder kan worden uitgewerkt. Doel is om het pilotproject in 2027 gerealiseerd te hebben.
Afgerond: Inrichten projectorganisatie -
Per 1 november is Andries Metz gestart als projectmanager van het project. Andries Metz was al betrokken bij ons project vanuit zijn werkzaamheden die hij voor de provincie Fryslân uitvoert. Andries zal komende maanden de projectorganisatie gaan inrichten. De projectorganisatie zal het plan verder gaan uitwerken tot een volledig projectplan die kan worden aanbesteed.
Momenteel bezig: Uitwerken projectplan | juni 2025
Het pilotproject wordt verder gedetailleerd uitgewerkt zodat een uitvraag (aanbesteding) kan worden gedaan en een budget kan worden aangevraagd bij de raad.
Nog te doen: Aanvraag uitvoeringsbudget raad | juni 2025
Met het uitgewerkte projectplan zal een uitvoeringsbudget bij de gemeenteraad worden aangevraagd.
Nog te doen: Aanbesteding project | december 2025
Bij akkoord van de gemeenteraad over de investering in het project zal het project worden aanbesteed.
Nog te doen: Uitvoering werkzaamheden (aanleg) | december 2026
Uitvoering van de aanleg van het systeem zal grotendeels in de jaren 2025 – 2026 gaan plaatsvinden. De aanleg bestaat uit vervanging van de damwanden in de aanloophaven en aanleg van het warmtesysteem.
Nog te doen: Het pilotproject is gereed -
Het havenkantoor en de gemeentewerf en mogelijk enkele gebouwen op het bedrijventerrein worden duurzaam verwarmd met een systeem waarbij warmte wordt opgewekt uit aquathermie en zonnethermie. De opgedane kennis wordt gebruikt voor de volgende stap om Vlieland volledig duurzaam te verwarmen.